By TomRollauer 
Gdy w 1949 roku ruszyły pierwsze maszyny budowlane na terenie wsi Mogiła pod Krakowem, nikt jeszcze nie wiedział, że powstaje tu nie tylko nowe miasto, ale także jeden z najciekawszych eksperymentów urbanistycznych w powojennej Europie. Za tym monumentalnym przedsięwzięciem stał człowiek, którego historia była równie niezwykła, co miasto, które stworzył – Tadeusz Ptaszycki.
Młodość i pierwsze kroki
Tadeusz Ptaszycki urodził się w 1908 roku w dalekim Petersburgu, ale dorastał już w wolnej Polsce. Architekt z wykształcenia, ukończył studia na Politechnice Warszawskiej w 1936 roku. Wraz z żoną prowadził pracownię architektoniczną, ale spokój ich życia zakłócił wybuch II wojny światowej. Ptaszycki nie wahał się – jako porucznik 21. Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy” walczył pod Mławą, Ciechanowem oraz bronił Warszawy na Mokotowie. Po kapitulacji trafił do niemieckiego obozu jenieckiego, gdzie spędził pięć ciężkich lat.
Po wojnie – od odbudowy Wrocławia do budowy Nowej Huty
Po wojnie Ptaszycki natychmiast rzucił się w wir pracy. Pierwszym poważnym wyzwaniem była odbudowa zrujnowanego Wrocławia, gdzie stworzył nowoczesny plan zagospodarowania miasta. W 1946 roku, podczas słynnego Zjazdu Architektów RP, który sam organizował, Ptaszycki przedstawił wizję nowoczesnego, funkcjonalnego miasta. Jego koncepcje zwróciły uwagę władz, które powierzyły mu zadanie stworzenia od podstaw zupełnie nowego miasta – Nowej Huty pod Krakowem.
Początkowo projekt wzbudzał wiele kontrowersji. Kraków był miastem inteligenckim, konserwatywnym i opozycyjnym wobec komunistycznej władzy. Decyzja o ulokowaniu Nowej Huty właśnie tu była nie tylko gospodarcza, ale przede wszystkim polityczna. Miała być symbolem zwycięstwa ideologii socjalistycznej nad krakowskim konserwatyzmem.
Wizja Ptaszyckiego – socjalistyczne miasto idealne
Ptaszycki stworzył Nową Hutę na wzór renesansowych miast idealnych. Zaprojektował centrum wokół Placu Centralnego, od którego promieniście odchodziły główne aleje. Całość była przemyślana w najdrobniejszych szczegółach – każde osiedle miało stanowić odrębną jednostkę wyposażoną w szkoły, przedszkola, sklepy i parki. Dbałość o szczegóły oraz funkcjonalność była imponująca – architekt stworzył miasto, które do dziś uchodzi za jedno z najlepiej zaprojektowanych pod względem urbanistycznym w Polsce.
W jego zespole pracowało wielu wybitnych specjalistów, między innymi znane krakowskie małżeństwo architektów – Marta i Jan Ingardenowie. Ingardenowie wnieśli do projektu nie tylko świeże pomysły, ale także niezwykłą wrażliwość na estetykę przestrzeni miejskiej, co widoczne jest na każdym kroku w dzisiejszej Hucie.
Upadek i niesprawiedliwość historii
Rok 1968 okazał się tragiczny dla kariery Ptaszyckiego. Podczas antyinteligenckiej nagonki, związanej z wydarzeniami marcowymi, ktoś podrzucił do jego biurka ulotki antysystemowe. Ptaszycki został natychmiast usunięty z Miastoprojektu-Kraków i zdegradowany do pracy w Krakowskim Zjednoczeniu Budownictwa. Dla człowieka, który poświęcił życie urbanistyce i architekturze, było to ogromne upokorzenie. Odszedł na emeryturę w 1973 roku, żyjąc w cieniu swojej dawnej sławy.
Dziedzictwo Ptaszyckiego – dziś
Choć system polityczny, który zlecił budowę Nowej Huty, dawno upadł, dzieło Ptaszyckiego przetrwało próbę czasu. Dzielnica, którą stworzył, jest dziś jednym z najbardziej zielonych, przestrzennych i funkcjonalnych miejsc do życia w Krakowie. Jego rozwiązania urbanistyczne sprawdzają się doskonale nawet ponad siedem dekad po powstaniu. Co ciekawe, Nowa Huta kryje w sobie ponad 250 schronów z czasów zimnej wojny, które przypominają o niegdysiejszych obawach przed atomowym konfliktem.
Dziedzictwo, które przetrwało
Tadeusz Ptaszycki zmarł w 1980 roku, jednak jego dzieło żyje nadal. Nowa Huta jest dzisiaj świadectwem jego wizjonerstwa i talentu, a także przypomnieniem dramatycznych losów pokolenia, które odbudowywało Polskę z powojennych gruzów.
Magdalena Mazurkiewicz